Normal yas sürecinde kişinin verdiği duygusal, bedensel ve davranışsal tepkiler ‘anormal’ değildir. Bu doğal tepkilere müdahale edilmemesi gerekir. Kişinin yaşamına sağlıklı bir şekilde devam edebilmesi için yas sürecinin yaşanması önemlidir…
Yas, kayıp yaşayan bireylerde bu kayba karşı verilen uyum tepkileridir. Yas, sevilen birinin kaybı karşısında verilebilecek en doğal tepkidir. Zorlayıcı bir süreçtir ancak hastalık değildir. Sevilen bir kişinin kaybı sonrasında gelişen yas tepkileri kişiden kişiye farklılık göstermektedir. Bazıları tepkilerini açık bir şekilde yaşarken, bazıları yoğun duygulanımlarını içlerinde saklamaktadırlar. Normal yas sürecinde kişinin verdiği duygusal, bedensel ve davranışsal tepkiler ‘anormal’ değildir. Bu doğal tepkilere müdahale edilmemesi gerekir. Kişinin yaşamına sağlıklı bir şekilde devam edebilmesi için yas sürecinin yaşanması önemlidir. Yas tepkileri depresyon semptomlarına çok benzemektedir. Yas tutmak doğal bir süreçtir. Yas sürecinin uzaması, yaşanılan duygusal, bedensel ve davranışsal tepkilerin yoğunlaşması doğal süreci bozmaktadır. Çeşitli kültürel farklılıklar olmakla birlikte, yasın normal süreci 2 ay olarak kabul edilmektedir. Kayıptan sonra en az 6 ay geçmesine rağmen, kişinin işlevselliği bozulmaya (kişisel bakım, aile ve sosyal ilişkileri) ve yaşam kalitesi düşmeye devam ediyorsa bu durum patolojik yas olarak düşünülmektedir. Bu durumda kişinin profesyonel yardım alması gerekmektedir.
Normal Yas Tepkileri
Normal yas tepkilerini duygusal, fiziksel, bilişsel ve davranışsal boyutta ele alacak olursak;
Duygusal Tepkiler:Şok, üzüntü, öfke, çaresizlik, kendini, başkalarını suçlama, kaygı, korku, yalnızlık, isteksizlik, umutsuzluk. Fiziksel Tepkiler: Kalpte sıkışma, mide problemleri, boğazda düğümlenme, sıkışma, seslere karşı duyarlılık, nefes darlığı, halsizlik, ağız kuruluğu, enerji azalması, iştahta artma veya azalma.
Bilişsel Tepkiler: İnanamama, inkar, ölen kişinin yaşadığı duygusu, görsel ve işitsel halüsinasyonlar, dikkat dağınıklığı, düşüncede karmaşıklık, unutkanlık, rahatsız edici düşünce veya rüyalar.
Davranışsal Tepkiler: Alkol ve madde kullanma, uyku ve yeme sorunları, takıntılı davranma, kaybedilen kişiyi hatırlatan yerlerden, kişilerden uzaklaşma kaçma veya yakınlaşma, ölümü inkar ederek kaybedilen kişiyi arama.
Yas Tutma Sürecini Etkileyen Unsurlar
Yas tepkileri kişiden kişiye farklılık göstermektedir. Kişilik özelliklerinin yanı sıra kaybedilen kişi ile olan ilişkinin doğası, kaybın şekli, kaybedilen kişinin kim olduğu, kaybın beklenip beklenmediği, kaybı yaşayan kişinin geçmiş travmatik yaşantıları/kayıpları, kayıptan önceki psikolojik durumu, sosyal desteği, baş etme yöntemleri, yas tutma sürecinde oluşan sıkıntılar yas sürecini etkilemektedir.
Yas Sürecinin Evreleri Evre Şok
Kişi kaybı öğrendiği anda şok, hissizlik yaşamaktadır. Kayıp gerçeğini bir süre reddederek hiçbir şey olmamış gibi ‘Bu doğru değil, buna inanmıyorum’ davranabilir.
Evre Öfke ve İnkar
Kişi kaybı kabullenmeme ve inkar yoluna başvurmaktadır. Kaybedilen kişi hayattaymış gibi yaşadıklarını tekrar etmekte ve kaybettiği kişi ile ilgili hayaller kurmaktadır. Kişi her yerde kaybettiğini arar ve kaybedilen kişiye yönelik öfke duygusu ‘bırakıp gittiği için, yaşamdayken yaptığı ve yapmadığı şeyler için’ açığa çıkabilir.
Evre Pazarlık
Kaybedilen kişinin geri dönmesi beklenir. Kayıp yaşayan kişi, ilahi bir pazarlık yapmaya çalışır. Burada da, kaybın geri dönmezliğinin bir çeşit inkarı vardır. Kayıp yaşayan kişi, yalnızlık, öfke ve suçluluk duyguları hissetmektedir.
4. Depresyon
Kişi bu dönemde kaybı kabullenmiş bir durumdadır. Kendini bir boşlukta ve yalnız hissedebilir. Kişinin işlevselliğinde ve yaşam kalitesinde aksamalar görülmektedir. Kişi öz bakımına önem vermemekte, banyo yapmak bile istememektedir. Kişisel ve sosyal ilişkilerinde bozulmalar (arkadaşlar ile konuşmak istememekte, içe kapanmakta) olmaktadır.
5. Kabullenme ve yeniden yapılanma
Kişi kaybını kabullenir, yaşamına devam eder. Boşluk, özlem, öfke, üzüntü tüm duygular iç içe geçmiştir. Kişi yaşadığı kaybı kabul etmeye ve anlamlandırmaya çalışmaktadır.
Patolojik Yas Tanımı
Bireyin normal yas evresini tamamlayamaması ve yas evresinin birinde takılıp kalmasıdır. Patolojik yas sürecinde, beklenmedik, uzamış tepkiler yada tepkisizlik gelişebilmektedir. Patolojik yas; aşırı suçluluk hissi ve kendini suçlama, değersizlik hissi, yaşamın gereklerini yerine getirememe ve intihar düşüncelerinin olmasıdır.
Patolojik Yas Belirtileri
-Kaybı kabul etmekte güçlük
-Aşırı acı çekme
-Kayıp sonrası kimseye güvenmeme
-Özlem duygusunun yoğunluğu
-Kayıp ile ilgili tekrar eden rüyalar ve kabuslar
-Duygusal küntlük (duygusal olarak bir şey hissedememe)
-Hayatın anlamsızlığı, geleceğin kalmadığı duygusu
-Kaybı hatırlatan kişilerden, yerlerden kaçınma
-Günlük hayatı sürdürememe Bu belirtilerin 6 aydan daha uzun sürmesi durumunda profesyonel destek alınması önemlidir.
Yas ve Tedavi
Normal yas sürecinde sosyal desteğin olması bu sürecin atlatılmasına yardımcı olmaktadır. Patolojik yas sürecinde ise, yasın sağlıklı bir şekilde tamamlanabilmesi için profesyonel yardım alınması gerekmektedir. Yas terapisi, kayıpla ilgili çözümlenmemiş çatışmaları ve duyguları çözmek, kişinin bu süreçte baş etme becerilerini geliştirmek amacını taşımaktadır. Terapide kişinin çatışmalarını çözmesi, yasını anlamlandırması sağlanır.
